Cây dừa, lá dừa, hoa dừa, quả dừa, nước dừa, cùi dừa, dầu dừa, mứt dừa, kẹo dừa và cả gáo dừa, xơ dừa, xác dừa đã đi vào đời sống thủ công, mỹ nghệ, vào lễ nghi cúng kiếng tế tự và cả trong văn hóa ẩm thực của người Việt Nam. Nước ta không có cây ôliu, nhưng dừa thì chẳng bao giờ thiếu đến tận thiên thu. Những tàu lá thẫm xanh óng mượt lần lượt được bó lại khiêng về, lau rửa sạch sẽ tinh tươm, chất thành đống cao có ngọn trong sân nhà thờ. Linh mục quản xứ chọn ra những tàu lá dài, lành lặn nhất để kết thành cây thánh giá rất đẹp, dáng vẻ nghi trượng, để cha mang đi đầu trong lễ nghi rước lá. Bao nhiêu còn lại thì được những người khéo tay đan hình hoa quả, chim chóc, bướm ong, châu chấu, cào cào. Thiêng liêng, đông vui, sầm uất lắm! Có thể nói đó là một “festival – ngày hội lá dừa” rất đặc trưng, đáng ghi vào sử sách. Tôi nghĩ, rừng cây ôliu của dân Do Thái khi đón Chúa vào thành Giêrusalem chẳng thấm vào đâu, làm sao sánh được với cây dừa bạt ngàn của Việt Nam tôi? Hóa ra, cái sáng kiến rất chân chất nhà nông mà độc đáo xửa xưa của giáo sĩ Đắc Lộ ở buổi hừng đông đạo Chúa cập bến nước Việt Nam ta đã chuyển tải được một nội dung hội nhập văn hóa. Nó vừa thuận “ý trời” là Phụng vụ, lại vừa đẹp lòng người là thổ ngơi, kinh tế, thời vụ.
Từ Chúa Nhật Lễ Lá đến Chúa Nhật Phục Sinh – thời gian tuy vắn vỏi chỉ diễn ra trong 7 ngày – nhưng lại được coi như đỉnh điểm của Phụng vụ, vì bước vào “tưởng niệm cuộc Thương Khó của Chúa Giêsu”, được gọi là Tuần Thánh. Trong đó, cao điểm vẫn là Tam Nhật Phục Sinh khởi đầu bằng Lễ Tiệc Ly ngày Thứ Năm Tuần Thánh, Thứ Sáu Chúa Chịu Chết tới lễ Vọng Phục Sinh (Lễ Nến). Ngoài chuyện những chiếc lá dừa, còn vô số những nghi thức diễn tả lòng đạo – đức tin của người Công giáo Việt Nam như: Ngắm 15 Sự Thương Khó, Ngắm Đứng, Ngắm Ngồi, Ngắm Quỳ, Ngắm Dấu Đanh, Diễn Tuồng Thương Khó, Đóng Đanh, Tháo Đanh, Táng Xác, Than Mồ, Hôn Chân… Tất cả đều có bài bản, cung giọng, điều lệ hẳn hoi, đúng với hướng dẫn của Giáo hội: “Lòng đạo dân gian vẫn là một trong những lối diễn tả chính yếu về cuộc hội nhập văn hóa đích thực của đức tin, vì trong đó, đức tin và phụng vụ – cũng như tình cảm và nghệ thuật hòa hợp với nhau, đồng thời cũng khẳng định ý thức về một căn tính riêng qua những truyền thống địa phương… Lòng đạo dân gian còn giúp một dân tộc diễn tả niềm tin và mối tương giao của mình với Thiên Chúa, với Đức Mẹ, với các thánh, với xóm giềng, với người đã khuất, với các loài thụ tạo…”
Đừng tưởng những điều kể trên chỉ là sản phẩm của những bộ óc giàu tưởng tượng muốn vẽ vời hoa lá hẹ. Tôi nhận ra sức sống nồng nàn máu thịt của Hội Thánh tôi yêu. Vẫn ngồn ngộn một tâm tình đạo hạnh lễ hội mùa Chay – mùa Thương Khó Phục Sinh rất thấm đẫm mùi đạo Việt Nam. Có nghĩa là, dù ở đâu và bao giờ, người ta vẫn có thể được tắm mát nhiều lần trong cùng một dòng sông màu mỡ phù sa, là ơn Chúa và tình người Việt Nam.
Lê Đình Quốc Chính (Phó ngoại họ giáo Mông Triệu)
Viết cho Chúa Nhật Lễ Lá 2024
